STARY CMENTARZ W ZAKOPANEM
zwany też „PĘKSOWYM BRZYZKIEM”
swój początek i nazwę wywodzi od Jana Pęksy,
który ok. 1848 roku ofiarował na cmentarz swój grunt
położony na wysokim brzegu - skarpie ( po góralsku zwanej „brzyzkiem” )
nad potokiem Cicha Woda.
Cmentarz ten jest jedną z trzech nekropolii narodowych
po warszawskich „Powązkach” i krakowskich „Rakowicach”.
W 1931 r. uznany jako cmentarz zabytkowy,
objęty jest ochroną konserwatorską.
Jest to cmentarz p a r a f i a l n y.
Początkowo był to skromny, wiejski cmentarz, na którym chowano miejscowych górali. Leżą tu m.in. Jan Krzeptowski Sabała, Stanisław Nędza Kubiniec, Stanisław Byrcyn, Helena Roj-Kozłowska. Dopiero w 1889r. dokonano pierwszego pochówku osoby zamiejscowej. Był to wszechstronnie zasłużony dla Zakopanego, powszechnie znany i poważany lekarz, zwany przez lud góralski „królem Tatr” - dr Tytus Chałubiński. Od tego momentu datuje się zwyczaj chowania na tym cmentarzu także przybyszy. Często były to bliżej nieznane osoby młode, ofiary wypraw w Tatry lub gruźlicy. Jednak spoczywa tu też wielu wybitnych taterników, artystów, lekarzy, naukowców, sportowców i społeczników m.in.: Stanisław Witkiewicz, Kazimierz Przerwa – Tetmajer, Władysław Orkan, Kornel Makuszyński, Władysław Hasior, Zofia i Henryk Paryscy, Stanisław Marusarz. Stąd nekropolia ta uchodzi za Cmentarz Zasłużonych. Znajdują się tu też nieliczne nagrobki symboliczne znanych osób poległych tragicznie jak np.: Mariusza Zaruskiego, Bronisława Piłsudskiego, Bronisława Czecha, Heleny Marusarzównej i pamiątkowe pomniki, jak: Pomnik Demonstracji Patriotycznych w Warszawie i w Wilnie w 1861 r. i Pomnik Sybiraków. Mimo różnorodności typów nagrobków „Pęków Brzyzek” zachował charakter cmentarzyka wiejskiego z unikalnymi formami drewnianych monumentów i rzeźb wykonanych przez artystów pochodzących z Liceum Sztuk Plastycznych Antoniego Kenara.
Obok roli zabytku i miejsca wiecznego spoczynku wybitnych , zasłużonych dla Zakopanego osób, nekropolia pełni funkcję cmentarza parafialnego, gdzie do pogrzebu mają prawo również członkowie wcześniej pochowanych tu starych rodów góralskich.
Zasady obowiązujące na cmentarzu są następujące :
· o pochówku decyduje proboszcz parafii rzymsko-katolickiej pw. Najświętszej Rodziny w Zakopanem; należy uzyskać nań pisemne zezwolenie w kancelarii na Nowym Cmentarzu przy ul. Nowotarskiej, czynnej w godz.: 8:00 – 11:45;
· warunkiem otrzymania zgody na pochówek w starym grobie jest ustalenie pokrewieństwa oraz opłacenie grobu;
· o formie nowego nagrobka lub modernizacji/konserwacji istniejącego oraz umieszczania nowych tabliczek decyduje Miejski Konserwator Zabytków - w Urzędzie Miasta, ul. Kościuszki 13, pok. 215, po wydaniu opinii proboszcza;
· wszystkie nagrobki, które posiadają opiekunów powinny być opłacone w kancelarii;
· nagrobki o wybitnych walorach artystycznych, nie mające opiekunów, są konserwowane z funduszy społecznych, zbieranych podczas dorocznej „Zaduszkowej kwesty na rzecz odnowy zabytkowych nagrobków”, organizowanej
1 listopada przez Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego i Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Zakopanem.
Datki na ten cel można składać też do skarbony przy ścieżce na cmentarz –
Serdeczne Bóg zapłać!
